سل کانتر - شمارنده سلولی - Cell Counter

از این دستگاه برای اندازه‌گیری پارامترهای خونی به صورت کمی استفاده می‌کنند . وظیفه اصلی این دستگاه ها تهیه گزارش سریع و دقیق به روشی ساده از پارامترهای اصلی خون است ، به نحوی که نمونه های غیر طبیعی یا بلاست از نمونه های طبیعی تفکیک گردیده و جهت انجام بررسی های بیشتر آنها از روش های متداول دیگر کمک گرفته می شود .

وظیفه اصلی این دستگاهها تهیه گزارش سریع و دقیق به روشی ساده از پارامتر‌های اصلی خون است، به نحوی که نمونه‌های غیر طبیعی از نمونه‌های طبیعی تفکیک گردیده و جهت انجام بررسی‌های بیشتر آنها از روش‌های متداول دیگر کمک گرفته می‌شود.سل کانتر از دو واژه سل (سلول) و کانت (شمارش) تشکیل شده است .... استفاده از این دستگاه ها امروزه پیشرفت خوبی داشته است ولی بعد از 25 سال از تولید نسل جدید این دستگاه ها هنوز هیچ شرکتی نتوانسته است سیستمی مانند سیستم های شرکت سیسمکس را به بازار عرضه کند که توانایی اندازه گیری اندیکس های داخل گلبول های قرمز را دارند . روش دستی هم در کنار این روش اتوماتیک برای کالیبراسیون استفاده می شود . هر چند که این دستگاه ها یکی از ملزومات آزمایشگاه های امروزه هستند و با دقت بالا کار می کنند اما باز هم ممکن است جواب به دست آمده از نتایج واقعی دور باشد اما این عیب هم باعث عدم استفاده از این دستگاهها نمی شود . در کذشته سل کانتر ها بر اساس اندازه ، سلول ها را شمارش می کردند اما امروزه از روش های جدیدی مانند اسکاتر استفاده می شود . انواع مختلفی از این نوع دستگاهها وجود دارد که از روش های مختلفی برای اندازه گیری و شمارش سلول ها استفاده می شود اما تقریبا تمام آنها از یکی از چهار روش معرفی شده استفاده می کنند امپدانس (روش امپدانس الکتریکی-تغییر در هدایت الکتریکی) ، اپتیکال (الکترواپتیکال) ، سیتوشیمیکال و تلفیقی .

روش امپدانس به علت سهولت و مزایایی نسبتا خوبی که دارد بیشتر استفاده می شود .  سل کانتر های اپتیکال توسط نور و قوانین حاکم بر ان اندیکس های هماتولوژی را گزارش می کند .سیتوشیمی هم روشی است که به طور انحصاری در دستگاه های شرکت بایر استفاده می شود . شرکت های مختلف و با نام های تجاری گوناگون در سراسر جهان انواع این دستگاه ها را با متد های گوناگون به بازار عرضه می کنند از مهمترین انها می توان به شرکت های Sysmex ، Abbott ، ABX و ... اشاره کرد . در میان شرکت های فوق فقط دستگاه 25 ساله مربوط به شرکت سیمکس به نام H1 توانایی های بسیار قوی نسبت به سایر دستگاه ها دارد و به همین منوال هم سهم بیشتری از بازار را به خود جذب کرده است . 

• در ادامه چهار روش مورد استفاده در سل کانتر ها را بررسی می کنیم :
• 1. روش امپدانس : 
  امپدانس الکتریکی عمده‌ترین روش به‌کار گرفته‌شده در تحلیل‌گرهای هماتولوژی است. در این روش سلولهای خونی (ذرات بیولوژیک نارسانا) در یک رقیق‌کننده هادی جریان الکتریکی (الکترولیت) معلق شده و سپس به داخل روزنه شمارش یک استوانه شیشه‌ای کشیده می‌شود. در محفظه شمارش یک جریان الکتریکی با فرکانس پایین (حریان مستقیم)بین الکترودهای خارجی که در دو طرف روزنه در الکترولیت معلق است، برقرار است. هنگامی‌ که یک سلول خونی از منطقه حساس روزنه عبور می‌کند، باعث تغییر ولتاژ جریان الکتریکی شده و ایجاد یک پالس الکتریکی می‌نماید که اندازه آن متناسب با حجم سلول است. سل‌کانترهایی که براساس امپدانس الکتریکی عمل می‌کنند دارای دو کانال جهت شمارش سلولها است: - کانال شمارش اریتروسیت / پلاکت - کانال شمارش لکوسیت‌ها.
  
  2. روش‌های اپتیکال (نوری) 
  فن‌آوری الکترواپتیکال، صرف نظر از روش خاص بکار گرفته شده اساسا بر واکنش متقابل نور و ماده استوار است. هنگامی که یک پرتو نوری به جسمی که دارای ضریب شکست (دانسیته) خاصی است برخورد کند به چند حالت در می‌اید . منبع نوری به‌کار گرفته شده در دستگاه‌ها غالبا یک لامپ تنگستن-هالوژن یا یک لیزر نیمه هادی (نظیر لیزر نئون-هلیوم) است. در این فن‌آوری سوسپانسیون رقیق شده سلول‌های خونی به داخل جریان پیوسته‌ای از محلول الکترولیتی تزریق می‌شود. جریان پیوسته و غلافی شکل محلول الکترولیتی باعث هدایت و عبور سلول‌ها به صورت تک ردیفی (فلوسل) از کانال فلوسل (Flow cell) می‌شود. در این کانال سلول‌ها در محل خاصی از مقابل منبع نوری عبور کرده و مورد اصابت پرتوهای نوری قرار می‌گیرد. بسته به نور موجود و وضعیت سلول، نور اصابت کرده به سلول ممکن است جذب شود، برگشت پیدا کند (بازتابش)، در جهت‌های گوناگونی پراکنده شود و. . . . در این سل‌کانترها، آشکارسازهای نوری (فتودتکتورها) Photodetectors))خاصی جهت شناسایی و تبدیل پرتوهای پراکنده شده به سیگنال‌های الکتریکی، تعبیه شده‌ است .
  
  3. تحلیل‌گرهای تلفیقی (هیبرید)
  روش‌های امپدانسی و اپتیکال با وجود مزایای متعدد، هریک دارای محدودیت‌هایی است که کارایی آنها را تحت تأثیر قرار می‌دهد. به منظور رفع این محدودیت‌ها و دستیابی به فن‌آوریهای برتر در شمارش سلولی، شرکت‌های سازنده تحلیل‌گرهای هماتولوژی به‌ تدریج به سمت به‌کارگیری روش‌های تلفیقی روی آوردند که این امر منجر به افزایش کارایی تحلیل‌گرها و نیز صحت پاسخ‌های حاصل از آنها شده است. از جمله این روش‌های تلفیقی می‌توان به روشهای RF/DC و VCS اشاره نمود .

برسی ساختمان و عملکرد دستگاه شمارش گر H1
همان طور که احتمالا متوجه شدید مدل H1 یکی از موفق ترین مدل های آنالیزور های هماتولوژی میباشد ما هم در ادامه این دستگاه را معرفی خواهیم کرد . 

ساختمان H1
الف ) واکنش سیتوشیمیایی یا آماده سازی
ب ) فلوسل : سنجش ابعاد
ج)کانورتر : تبدیل خرجوی دستگاه به اعداد

کانال های دستگاه H1
در این دستگاه چهار نوع کانال یا دریچه تعبیه شده است که هر کدام مربوط به عملکر خاصی هستند . 
کانال های شامل کانال های گلبول های قرمز ، پلاکت ، پراکسیداز و هموگلوبین است . باید توجه کرد که در سل کانتر ها ابتدا سه اندیکس هموگلوبین ، هماتوکریت و MCV به دست می آید و با استفاده از انها می توان سایر اندیکس ها را به دست اورد . سه کانال اولی از روش فلوسایتومتری استفاده می کنند ولی کانال آخری (هموگلوبین) از روش رنگ سنجی استفاده می کند . 

 کانال هموگلوبین 

روشی که برای اندازه گیری هموگلوبین در سل کانترها استفاده می شود همان روش سیان متهموگلوبین معمولی است که به صورت روتین در آزمایشگاه ها استفاده می شود اما همان طور که می دانید این روش به مدت زمان زیادی نیاز دارد . در دستگاه های سل کانتر برای کاهش این زمان از همین روش استفاده می شود ولی با مقداری تغییرات تا زمان آزمایش کاهش یابد . در سل کانتر 2 میکرولیتر خون با 500 میکرولیتر خون مخلوط شده و زمان نیز هم با کاهش مقادیر ، کاهش میابد . 

• محلول کار مورد استفاده سورفاکتانت غیر یونی و سیانید پتاسیم است . سورفاکتانت غیر یونی برای لیز گلبول ها در اولین ثانیه و سیانید برای تولید هموگلوبین غیر قابل بازگشت استفاده می شود . 

در این روش باید به یک نقطه توجه کرد آن هم این است که هم درون گلبول های قرمز و درون ساختارهای پورفرینی است بنابراین این هم برای انجام سریع واکنش باید خیلی سریع آزاد شود و در اختیار محلول کار قرار گیرد تا سیانومتهموگلوبین به دست آید . برای این کار از محلول "لوریل دی متیل آمین اکسید" استفاده می شود . این محلول گلبول های قرمز را مانند مکانیسم بادکندکی میترکاند و باعث کاهش زمان آزمایش به زیر 10 ثانیه می شود . 

بعد از مخلوط شدن هموگلوبین با محلول کار ، (به غیر از سولفو هموگلوبین) می توان در طول موج 540 نانومتر میزان هموگلوبین را توسط اسپکتوفوتومتر اندازه گیری کرد . 
بعد از اندازه گیری هموگلئبین می توان بر اساس فرمول های زیر میزان MCH و MCHC را به دست اورد که اولی میزان هموگلوبین متوسط در یک گلبول قرمز ولی دومی میزان هموگلوبین در حجم میعنی از گلبول های قرمز (مانند هماتوکریت فرد) است . 

MCH= Hg⁄(RBC Count)
MCHC= Hg⁄HCT

همان طور که توضیح دادیم میزان هموگلوبین در سل کانتر تقریبا مانند روش دستی آن است اما با دقت زیاد و با زمان بسیار کمتر انجام میگیرد . 

فلوسایتومتری روشی است که در دستگاه H1 برای اندازه گیری RBC , PT , PO استفاده می شود . این روش دارای دقت بسیار زیادی است که در ادامه بحث می شود .

تهیه و تنظیم: امیر