جزایر لانگرهانس سلولهایی درون لوزالمعده (پانکراس) هستند که به ترتیب هورمونهای گلوکاگون و انسولین را از سلولهای آلفا (۲۰٪ سلولها) وبتا(۸۰٪ سلولها)ی خود ترشح میکنند.
این سلولها در سال ۱۸۶۹ توسط کالبدشناس، آسیب شناس آلمانی پل لانگرهانس کشف شدند. جزایر لانگرهانس ۱ تا ۲ درصد از از حجم پانکراس را گرفتهاند. حدود یک میلیون از این جزایر در بدن فرد بالغ وجود دارد.
لوزالمعده یکی از غدد بدن محسوب میشود که حدودا 12 تا 15 سانتیمتر است....
تقریبا بیشتر آن، پشت معده قرار گرفته است اما سر این غده درون محل اتصال معده به روده باریک یعنی همان دوازدهه قرار دارد. جزایر لانگرهانس دست کم از چهار نوع سلول تشکیل شدهاند که دو تا از آنها را میشناسید. سلولهای بتا، انسولین ترشح میکنند و سلولهای آلفا هورمون گلوکاگون را میسازند و جالب است بدانید همانطور که انسولین موجب کاهش قندخون میشود، گلوکاگون اثر عکس دارد و به افزایش قندخون منجر میشود. وقتی ما مقدار زیادی مواد قندی مصرف میکنیم سلولهای بتا با ترشح انسولین، به موادقندی میگویند که هر چه سریعتر به حالت ذخیرهای به نام گلیکوژن تبدیل شوید و در کبد برای روز مبادا ذخیره شوید. در نتیجه قندخون پایین میآید. هر وقت که آن روز مبادا، یعنی کاهش قند خون اتفاق افتاد، به طور مثال ما مواد غذایی نخورده باشیم یا روزه باشیم و سلولهای بدن برای تغدیه خود نیازمند مصرف قند باشند، از جزایر لانگرهانس، سلولهای آلفا، سریع گلوکاگون ترشح میکنند که روی گلیکوژن ذخیره شده در کبد اثر میگذارند و به آنها میگویند حالا وقتش رسیده که به موادقندی سادهتر تبدیل شوید. درنتیجه گلوکز در خون آزاد شده و قندخون بالا میرود. در این مجمعالجزایر زیبا و شگفتانگیز اتفاقات دیگری هم میافتد.
چرا بعضی وقتها با اینکه هیچ افزایش گلوکز یا قندی در خون به وجود
نیامده است اما میبینیم سلولهای بتای این جزایر انسولین ترشح میکند. مگر
چیزی موجب تحریک آنها میشود؟
بله
فاکتورهای دیگری هم هستند که ترشح انسولین را تحریک میکنند. به طور مثال
هورمون رشد و یا اسیدآمینههایی که اثر مشابه تحریکی دارند. افزایش ترشح
گلوکاگون و مهمتر از همه سیستم عصبی خودمختار و هورمون کورتیزول که در
هنگام استرس ترشح میشود و تا حدی هورمونهای پروژسترون و استروژن در
خانمها میتواند ترشح انسولین را تحریک کند. به دلایل مختلفی ممکن است
ترشح انسولین از لوزالمعده کاهش یابد و فرد مبتلا به دیابت شود. هرچندنوع
دیگری از دیابت هم داریم که علیرغم ترشح انسولین، بهخاطر مقاومت سلولهای
بدن به انسولین ایجاد میشود. درواقع دیابت اغلب در افرادی به وجود میآید
که به مدت طولانی با مقادیر دارویی بعضی از هورمونها به دلایل متعدد
درمان شده باشند. حتی دیابت در کسانی که تومور غده فوق کلیوی دارند و یا
مشکلی در ترشح هورمونهای آنجا دارند نیز شایعتر است. هر بیماری و آسیبی
که بتواند سلولهای بتا و تولید انسولین را مختل کند، میتواند به ایجاد
دیابت از نوع وابسته به انسولین منجر شود. گاهی اوقات اختلالاتی خود ایمنی
به وجود میآید که به طور ژنتیکی به این سلولهای بتا آسیبهایی وارد
میشود یا به طور مثال عفونت ویروسی آنها را تخریب میکند و یک نوجوان، با
دیابت نوع یک مواجه میشود.
ارتباط هورمون رشد با انسولین چیست؟ آیا یعنی انسولین بر رشد طبیعی ما موثر است؟
بله،
حتی هورمون رشد در غیاب انسولین موجب رشد عمدهای نمیشود چون انسولین
تولید پروتئین در سلولها را میافزاید و بسیاری از کارهای مفید دیگر انجام
میدهد.
چند تا سلول دیگر هم در این جزایر میبینیم. اسم یکی از آنها دلتا است، درسته؟
بله،
که سوماتواستاتین را ترشح میکنند. نقش دقیق آن مشخص نیست ولی تقریبا تمام
عواملی که در ارتباط با خوردن غذا هستند ترشح سوماتوستاتین را تحریک
میکنند. این ماده ترشحی حرکات معده، دوازدهه و کیسه صفرا را میکاهد و
گویا قصد دارد مدت زمانی را که طی آن موادغذایی جذب خون میشوند بیفزاید.
درنتیجه از تمام شدن سریع غذاها جلوگیری میشود و غذاها در مدت طولانی
دراختیار بافتها هستند.