نمونه گیری در آزمایشگاه

  نمونه گیری خون از بیماران

جهت گرفتن خون از بیماران 3 روش  کلی وجود دارد:

سوراخ کردن پوست ( سوراخ کردن مویرگ ) : جهت آزمایشاتی که به مقدار خون کمی نیاز دارند صورت می پذیرد.

سوراخ کردن ورید : جهت آزمایشاتی که به مقدار بیشتری خون احتیاج دارند مانند آزمایش های بیوشیمی.

سوراخ کردن شریان : در مواقع اجبار که نمونه گیری از ورید بیمار مشکل باشد و یا جهت آزمایشهای خاصی مانند گازهای خون صورت می پذیرد.... 

نکته : نتایج آزمایشهای صورت گرفته برروی خون های سرخرگی (شریانی ) ، مویرگی و سیاهرگی ( ورید) با یکدیگر تفاوت دارند چرا که خون اکسیزن داری که از ریتین به قلب وارد شده و توسط آن به ارگانها و بافتهای گوناگون پمپ می شود، از نظر ترکیبات خون سیاهرگی بسته به فعالیت متابولیکی عضو در اعضاء مختلف متفاوت است بنابرین محل نمونه گیری خون مویرگی و سیاهرگی مهم و در نتایج آزمایشها بی تاثیر نمی باشد.

خون سیاهرگی از نظر میزان O2 ، PH ، گاز کربنیک ، گلوکز، اسید لاکتیک ، یون کلر ، غلظت آمونیاک ، سطح داروها ، در صد هماتوکریت و تعداد یا درصد لنفوسیت ها با خون سرخرگی تفاوت دارد.

مکانیسم اثر الکلها

هرچند غلظت های بالای هر ماده آلی ، با ساختمان شیمیائی R-CH2OH ( R ریشه الکل ) : می تواند برای باکتری ها کشنده بوده و موجب نابودی آنها گردد. ولی باید توجه داشت که هر نوع الکل در غلظت خاصی از حداکثر فعالیت خود برخوردار می باشد . فی المثل ، اتیل و ایزوپروپیل الکل که معمولا استفاده می گردند، در غلظت 70%  محلول آبی از حداکثر توان باکتر کشی خود ، برخوردار هستند در حالیکه الکل های متیلیک و پروپیلیک در غلظت 100% نهایت اثر سمی خود را آشکار می سازند .هر چند مکانیسم اثر الکلها به هم ریختن شکل فضایی ( دناتوره کردن ) پروتئین سلولها منجمله باکتری هاست ولی این اثر نیاز به زمانی حدود حداقل 2 دقیقه دارد پس دقت شود با کشیدن پنبه الکل به مدت مناسب و فشار کافی ( ولی نه زیاد ) حتی المکان از تعداد باکتری های سطح پوست کم شود. الکل قادر به از بین بردن اکثر ویروسها نمی باشد ولی از آنجائیکه ویروسها زندگی انگلی اجباری دارند بصورت نرمال در روی پوست وجود نداشته و از این بابت خطری بیمار را تهدید نمی کند.

نحوه نمونه گیری از خون مویرگی

   1-انگشت سوم یا چهارم راجهت نمونه گیری انتخاب نمائید.

  2-به کمک پنبه اغشته به الکل 70% تا حد ممکن باکتری های سطح پوست را کاهش دهید.

  3-به کمک گاز استریل سطح پوست را خشک کنید .

    4-به کمک لانست تیز، استری و یکبار مصرف با یک ضربه سریع پوست را سوراخ کنید.

   5-بعلت وجود مایع بین سلولی زیاد در قطره اول خون ، آن را با گاز استریل از سطح پوست برداشت کنید.

   6-قطرات بعدی را بدون فشار دادن انگشت یا ماساز آن برداشت نمائید چرا که ماساز زیاد موجب ورود مایع بین سلولی بداخل خون و در نتیجه رقت آن می شود.

   7-خون معمولا بوسیله پیپت و یا لوله های موئین جمع اوری می شود.

    8-باید لوله یا پیپت موئین اغشته به مواد ضد انعقاد باشند

نحوه نمونه گیری از ورید موجود در روی ساعد و در ناحیه پشت آرنج Antecubital fossa استفاده می شود که عبارتند از : ورید سفالیک ( Cephalic vein) ، ورید مدیال ( Mrdial Cubital Vein) ، ورید بازیلیک (Basilic)

نکته : اگر گارو یا تورنیکت به مدت زیادی بسته باشد خطاهای زیر را ایجاد می کند:

1- وارد شدن کلسیم و پتاسیم درون سلولهای جداره ورید ، عضلات و سلولهای خونی بداخل پلاسما

2- وارد شدن مایع بین سلولی بداخل جریان خون و یا بلعکس خروج پلاسما از ورید و تغلیظ خون

3- ورود سدیم از پلاسما بداخل سلولهای فوق الذکر

4- نشت فاکتور نسجی انعقادی ( فاکتور سه = Tissue Factor ) از سلولهای عضلات و جداره عروق بداخل خون

توجه: سوزنهای شماره 20 و 21 برای نمونه گیری مناسب است در حالیکه سوزن 18 جهت مقادیر بیشتر استفاده می گردد.

در بعضی از آزمایشات نیاز است که از لوله های شسته شده در اسید و آب کشیده با آب م قطر جهت تقسیم خون استفاده نمود مانند ازمایشات تعیین مقادیر آهن ، کلسیم ، فسفر ، الکترولیت ها

در صورتی که زمان لازم برای انجام آزمایشات نداریم می توانیم آن ها را منجمد ساخت مگر در مواردی که حتی انجماد قادر به نگهداری ماده نباشد مثل آنزیم اسید فسفاتاز.

نحوه نمونه گیری از ورید فمورال

چون این ورید عمقی بوده و از کنار شریان عبور می کند ، معمولا از این ناحیه برای خونگیری شریانی استفاده می شود تا نمونه گیری وریدی .

خون گرفته شده برحسب نوع آزمایش در لوله بدون ضد انعقاد یا حاوی ضد انعقاد تخلیه شود. ضد انعقاد های مورد استفاده در ایران بطور معمول EDTA ، سیترات سدیم و گاهی هپارین است نسبت ضد انعقاد به خون در نتیجه آزمایش بسیار مهم و تعیین کننده است .

 نسبت های صحیح بدین قرارند:

EDTA : mg 2-1 به ازای هر میلی لیتر خون

سیترات سدیم 8/3% : mg 4/0% به ازای 6/1 میلی لیتر خون جهت آزمایش ESR

سیترات سدیم 8/3% : ml 2/0 به ازای 8/1 میلی لیتر خون جهت آزمایشات PT,PTT

EDTA    ( اتیلن دی آمین تترااستیک اسید )

نمک سدیم یا پتاسیم EDTA از ضد انعقادهای قوی بوده که برروی کلسیم یونیزه خون اثر کرده و آن را از محیط حذف می کند . 2/1 میلی گرم از نمک بی آب EDTA به میزان 2 میلی گرم در هر میلی لیتر خون باعث کاهش قابل توجهی در میزان HCT و افزایش MCHC می گردد. همچنین مقدار بیشتر EDTA باعث شکسته و متورم شدن پلاکتها می شود که باعث افزایش کاذب تعداد شمارش شده پلاکت ها می شود.

  نکته : از EDTA در آزمایشاتی که راجع به مسائل انعقادی است مثل PT (زمان پروترومبین ) استفاده نمی شود.

                                     سیترات سدیم Trisodium citrate

محلول 109/0 مول در لیتر (g/l 32 ) ، تری سدیم سیترات سیترات حاوی 2 مولکول آب ، ضد انعقاد انتخابی برای مطالعات انعقادی محسوب می شود . برای این کار 9 حجم خون را به یک حجم از محلول سیترات سدیم می افزایند از سیترات سدیم بصورت در آزمایش میزان رسوب گلبولی(ESR) بکار می رود و برای این آزمایش 4 حجم خون وریدی را بوسیله یک حجم از محلول سیترات سدیم رقیق می کنیم.

هــــپـــارین

برای جلوگیری از انعقاد یک میلی لیتر خون می توان از 5/2_+ 15واحد بین المللی (IU ) هپارین استفاده کرد این ماده ضدانعقاد خوبی جهت کاهش میزان تخریب گلبولها پس از نمونه گیری است

نکته : از خون هپارینه نباید برای تهیه اسمیرهای که توسط رنگهای رومانوفسکی رنگ آمیزی می شوند، استفاده کرد  زیرا در روی لام ایجاد یک زمینه آبی کمرنگی را می کند هپارین بهترین ضدانعقاد برای ازمایش شکنندگی اسمزی می باشد با EDTA از ارزش و کاربرد عملی کمتری برخوردار است.

پایداری پارامترهای هماتولوزی از نمونه برداری تا آزمایش

• ESR       2 ساعت در 4 درجه سانتی گراد
• WBC     24 ساعت در 4 درجه سانتی گراد
• HB         24 ساعت در 4 درجه سانتی گراد
• Hct         24 ساعت در 4 درجه سانتی گراد
• پلاکت        4-3 ساعت در دمای اتاق

 منبع :               

هماتولوژی عملی از دکتر امیر سید علی مهبد

تکنیک های آزمایشگاهی از دکتر محمد رضا عابدی